Şuşa Azərbaycan tarixində və mədəniyyətində xüsusi yeri olan qədim və zəngin şəhərlərdən biridir. Qarabağ bölgəsində yerləşən bu şəhər həm tarixi, həm də mənəvi baxımdan böyük əhəmiyyət kəsb edir. 1752-ci ildə Pənahəli xan tərəfindən əsası qoyulan Şuşa, Qarabağ xanlığının mərkəzi kimi böyük strateji və mədəni rol oynamışdır. Şəhər həmçinin Qafqazda mühüm ticarət və mədəniyyət mərkəzi kimi tanınmış, mədəniyyət və incəsənət sahələrində çoxsaylı tanınmış simaların yetişdiyi bir məkan olmuşdur.
Şuşanın tarixi və mədəni irsi Azərbaycanın milli kimliyinin ayrılmaz hissəsidir. Şəhər xüsusilə musiqi və incəsənət sahəsində Azərbaycanın ən parlaq simalarını yetişdirmişdir. Dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyli, şairə Xurşidbanu Natəvan, məşhur xanəndə Bülbül kimi görkəmli şəxslər Şuşanın tarixi simalarındandır. Şəhər musiqi məbədi sayılır və Azərbaycanın muğam sənətinin inkişafında müstəsna rol oynamışdır.
Şuşa həmçinin memarlıq baxımından çox zəngin bir irsə malikdir. Şəhərdə Gövhər Ağa məscidi, Pənahəli xanın sarayı, Natəvanın evi kimi tarixi memarlıq nümunələri olmuşdur. Bu abidələr yalnız memarlıq baxımından deyil, həm də Azərbaycan xalqının mədəniyyətini və tarixi mirasını təcəssüm etdirən simvollar idi. Şuşada yerləşən İsa bulağı və Cıdır düzü kimi təbii gözəlliklər isə Azərbaycanın təbiət zənginliyini nümayiş etdirir.
1992-ci il mayın 8-də Şuşa şəhəri Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edildi. Bu hadisə Azərbaycanın maddi-mənəvi irsinə böyük bir zərbə oldu. İşğal dövründə ermənilər şəhərdə genişmiqyaslı dağıntılar həyata keçirərək Şuşanın mədəni və tarixi abidələrini məhv etdilər və şəhəri demoqrafik baxımdan dəyişməyə çalışdılar. Məscidlər, muzeylər və digər tarixi obyektlər vandalizmə məruz qaldı, dəyərli eksponatlar talan edildi. Şuşanın zəngin musiqi və mədəni irsi məhv edilmək təhlükəsi ilə üzləşdi. Ermənilərin həyata keçirdiyi işğal siyasəti yalnız ərazi mənimsəmə məqsədi daşımırdı, həm də Azərbaycan xalqının milli kimliyinə, onun tarixi və mədəni irsinə bir hücum idi. Ermənistanın bu siyasəti beynəlxalq hüquq normalarına zidd olaraq, Azərbaycanın tarixi ərazilərini ilhaq etmək və yerli əhalini didərgin salmaq məqsədi güdürdü.
2020-ci ildə başlayan İkinci Qarabağ müharibəsi, 44 günlük qəhrəmanlıq mübarizəsi nəticəsində Azərbaycan Ordusu 8 noyabrda Şuşanı işğaldan azad etdi. Bu tarixi gün Azərbaycan xalqının milli qürurunu bərpa etdi və Şuşanın əhəmiyyətini bir daha ön plana çıxardı. Şuşanın azad edilməsi Azərbaycan üçün yalnız hərbi deyil, eyni zamanda mənəvi qələbə oldu. Şuşada dalğalanan üçrəngli bayraq şəhərin azadlıq rəmzi və Azərbaycan xalqının əzminin simvolu kimi qəbul edildi.
Bu azadlıq həm də ermənilərin illərlə davam edən işğal siyasətinə qarşı tarixi ədalətin bərpasını təcəssüm etdirdi. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında bu qələbə Azərbaycanın güclü ordusunun və xalqın birliyinin nəticəsi olaraq tarixdə yerini aldı. Şuşanın azad edilməsindən sonra şəhərin bərpası, abidələrin yenidən qurulması və mədəniyyətin dirçəldilməsi istiqamətində mühüm işlər həyata keçirilməyə başlanıldı.
Şuşa şəhəri 2021-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən "Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı" elan edildi. Bu, şəhərin mədəniyyət və incəsənət mərkəzi kimi rolunun bərpa edilməsinə verilən böyük önəmin göstəricisidir. İndi Şuşada bərpa və yenidənqurma işləri davam edir, tarixi abidələr bərpa olunur, mədəni tədbirlər keçirilir.
Şuşanın azadlığı yalnız Azərbaycanın deyil, bütün Türk dünyasının və Qafqaz regionunun tarixi üçün böyük bir əhəmiyyət kəsb edir. Bu qələbə, həmçinin regionda sülhün və sabitliyin bərpasına yönəlmiş yeni bir dövrün başlanğıcı oldu. Şuşa şəhəri tarix, mədəniyyət və milli kimlik baxımından Azərbaycan üçün əvəzsiz dəyərə malikdir. Onun yenidən azad edilməsi və inkişafı Azərbaycan xalqının əzmini, milli iradəsini və mədəniyyətini təmsil edən möhtəşəm bir nailiyyətdir.